Της Αθηνάς Κοροβέση

Κατά τη διάρκεια της θητείας του, ο πρώην Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Χέρμαν βαν Ρομπέι, είχε αναφερθεί στην έννοια του λαϊκισμού ως «τον μεγαλύτερο κίνδυνο για την Ευρώπη».

Έκτοτε, πολλές φωνές υποστήριξαν το ίδιο, μεταξύ των οποίων και η Άνγκελα Μέρκελ, ισχυριζόμενες ότι «ο λαϊκισμός είναι (πανταχού) παρών στην ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή».

Γύρω από το ζήτημα υπάρχουν πολλές απόψεις. Από τη μία, υπάρχουν εκείνοι που υποστηρίζουν ότι ο λαϊκισμός ισοπεδώνει τις διαφορές δεξιάς και αριστεράς, επομένως των επαναστατικών και συντηρητικών θέσεων.

Για τον Γάλλο φιλόσοφο και ιστορικό πολιτικών ιδεών Πιερ-Αντρέ Ταγκιέφ, «Ο λαϊκισμός, όντας ένα μη παγιωμένο ιδεολογικά πολιτικό ύφος, δεν είναι ούτε αριστερός ούτε δεξιός […] Το χαρακτηριστικό του λαϊκισμού είναι ακριβώς ότι εξουδετερώνει τη διαφορά δεξιάς/αριστεράς […] Εξουδετερώνεται, επίσης, η διαφορά μεταξύ επαναστατικής και συντηρητικής θέσης», όπως αναφέρει στο βιβλίο του «Ο νέος εθνικολαϊκισμός», (εκδόσεις Επίκεντρο, 2013).

Ωστόσο, οι περισσότερες απόψεις, στον απόηχο και των ραγδαίων διεθνολογικών εξελίξεων, συγκλίνουν στην ύπαρξη διάκρισης μεταξύ δεξιού και αριστερού λαϊκισμού, με τον δεύτερο να υποβαθμίζεται εντόνως.

Με τον αριστερό λαϊκισμό του Μπέρνι Σάντερς και του Πάμπλο Ιγκλέσιας να μην μπορεί να αποδειχθεί πειστικός για τους ψηφοφόρους, ο δεξιός λαϊκισμός κερδίζει πλέον έδαφος. Το οξύμωρο της υπόθεσης είναι ότι σε μία εποχή όπου οι υπερεθνικοί θεσμοί και αντιλήψεις κυριαρχούν, όπως συμβαίνει άλλωστε στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ο διακυβερνητικός αναδεικνύεται σταδιακά και σταθερά νικητής. Τα κράτη επιστρέφουν στην εσωστρέφεια, και έτσι ο «δεξιός» λαϊκισμός κατακλύζει σιγά σιγά τα «δημοκρατικά» (κατά τα άλλα) σύγχρονα κράτη.

Η «δημοκρατική αρχή» αποτελεί χαρακτηριστικό στοιχείο του «σύγχρονου κράτους». Η αρχή αυτή μπορεί ωστόσο να ερμηνευτεί με πολλαπλούς τρόπους. Είτε ως η αρχή που επιτρέπει στους πολίτες των κρατών να αποφασίζουν για το μέλλον τους μέσω δημοψηφισμάτων, περί Brexit για παράδειγμα, ή και μέσω δημοκρατικών διαδικασιών από την άλλη, που οδηγούν στην εκλογή Τραμπ, ξανά για παράδειγμα. Μπορεί να ερμηνευτεί όμως και διαφορετικά, οδηγώντας στο συμπέρασμα ότι τα σύγχρονα κράτη χαρακτηρίζονται περισσότερο από ένα «δεξιό» λαϊκισμό, τα χαρακτηριστικά του οποίου είναι οι εθνικιστικής φύσεως ιδέες του.

Υπάρχει ωστόσο και η πολιτική του «Τρίτου Δρόμου», που ενέχει τον κίνδυνο της ηθικοποίησης της πολιτικής, συρρικνώνοντας τις διαφορές μεταξύ δεξιάς και αριστεράς και αναδεικνύοντας την ιδέα της «προστατευμένης δημοκρατίας», όπου καμία εξουσία δε θα υφίσταται χωρίς τη δημοκρατία. Συνέπεια μιας προστατευμένης δημοκρατίας είναι ο λαϊκισμός (ανεξαρτήτως πολιτικής χροιάς) να καταστεί η μόνη παραγωγική μορφή για να ληφθούν υπόψη τα αιτήματα ενός λαού.

Αν όμως η πραγματική δημοκρατία θέλει να διατηρήσει την υπεροχή της απέναντι σε άλλα πολιτικά συστήματα, θα πρέπει να επιστρέψει στον άνθρωπο.

Στον «ακροτελεύτιο» λόγο του στην Αθήνα, την κοιτίδα της δημοκρατίας, ο Ομπάμα ακριβώς αυτό υποστήριξε, μία επιστροφή στους δημοκρατικούς θεσμούς με επίκεντρο τον πολίτη και τον άνθρωπο. Κάτι αντίστοιχο, υποστήριξε και ο Τραμπ κατά την πρώτη του ομιλία εμπρός του Καπιτωλίου, λίγα λεπτά μετά την ορκωμοσία του. Ίσως όμως και αυτό να είναι ένα σημάδι λαϊκισμού, καθώς οι ισορροπίες μεταξύ μιας προστατευμένης δημοκρατίας και μιας εξαγγελίας περί συλλογικής συμμετοχής, είναι πολύ λεπτές, με τον λαϊκισμό να ανάγεται σε συνδετικό τους κρίκο.

 

Πρώτη δημοσίευση: ysterografa.gr

24/01/2017